Зімовыя месцы начлегу кавак і гракоў у Чэхіі

 Большасць орнітолагаў ныюць, калі заканчваецца гнездавы сезон і стараюцца нейкім чынам перачакаць зіму і дачакацца вясны. Аднак ёсць і выключэнні – гэта тыя з іх, якія цешацца з надыходу зімы, таму што гэта іх галоўны сезон назіранняў. Я адношуся менавіта да такіх “вар’ятаў”.  Бо менавіта ўзімку можна радавацца назіранням тысячных груп маіх улюбёных каркаючых чорных сяброў...   

Цэнтральнаеўрапейскія гракі і каўкі адносяцца да часткова мігрыруючых птушак. Частка птушак штовосень мігрыруе на некалькі сотняў кіламетраў з месцаў гнездавання на паўднёвы захад на месцы зімоўкі. Напрыклад, нашы чэшскія зімуюць у Францыі і Германіі.

Куды ляцяць нашыя гракі

У краінах з вялікімі гняздуючымі папуляцыямі гэтых відаў (як у Польшчы ці Беларусі), зімуючыя птушкі не кідаюцца ў вочы, таму што шматлікія мясцовыя птушкі мяняюцца таксама шматлікімі прылятаючымі на зімоўку і адрозніць іх цяжка. 

Цалкам іншая сітуацыя ў Чэхіі. Ў нас каўкі і гракі - параўнальна рэдкія віды птушак: на ўсю краіну гняздуе толькі каля 3-4 тысяч пар гракоў і 10-20 тысяч пар кавак. І калі каўкі гняздуюць у многіх гарадах (хаця ў большасці з іх іх лічба не перакрочвае 10-50 пар), гракі гняздуюць толькі ў некалькіх гарадах. Таму для большай часткі тэрыторыі Чэхіі летам назіранні гракоў краіне адносяць да цікавых рэгістрацый.

Месцы гнездавання гракоў у Чэхіі (маленькія кропкі - магчымыя месцы гнездавання, сярэднія - хутчэй за ўсё гняздуе, буйныя - дакладна вядомыя месцы гнездавання). Дыяграма, колькасць гняздуючых гракоў падчас 3-ох перыядаў картаграфіравання птушак у Чэшскай Рэспубліцы (1973-1977, 1985-1989, 2001-2003).

У палове кастрычніка адбываецца драматычная змена – да нас прылятаюць вялізарныя зграі птушак з Расіі, Беларусі, Літвы і паўночнай Польшчы. Чорныя птушкі апаноўваюць усе адпаведныя месцы ў нізінах і на сярэдняй вышыні. Па ацэнках штозіму ў Чэшскай рэспубліцы зімуюць агулам каля 450 тысяч кавак і гракоў!

Адкуль гракі прылятаюць да нас.

У зімовыя дні можна назіраць большыя ці меншыя групы кавак і гракоў амаль паўсюдна. Галоўным чынам у гарадах, на палетках, на звалках смецця. Іх няма толькі на вышынях, большых 500 м над узроўнем мора.

Месцы, дзе былі адзначаны гракі падчас зімовага картаграфіравання птушак у 1982-1985 гг., зверху пададзены месцы гнездавання. 

Адной з самых цікавых рысаў многіх крумкачовых птушак ёсць супольныя начлегі. Зімуючыя каўкі і гракі таксама начуюць разам у вялікай колькасці.  

І калі ў светлую частку сутак чорных птушак можна сустрэць амаль  паўсюдна, то супольных месцаў начлегу ў Чэхіі вельмі мала – толькі каля 15, і ўсе яны ляжаць у нізінах.

Месцы, дзе гракі збіраюцца на начлег.

Дзень за днём, раніца за раніцай, вечар за вечарам сотні тысяч птушак лятаюць туды і назад: раніцай разлятаючыся па ўсёй краіне ў пошуках ежы, а штовечар вяртаюцца на адно з месцаў калектыўнага начлегу. Даследаванні з выкарыстаннем перадатчыкаў паказалі, што розныя птушкі лятаюць на розную адлегласць: ад некалькі сотняў метраў ад месца начлегу да 50 км.  

Што яшчэ можа жадаць для сябе чалавек, які займаецца вывучэннем кавак і гракоў, калі не жыць у такім горадзе, дзе гняздуюць абодва гэтыя віды і дзе ў дадатак узімку знаходзіцца адно з 15 для ўсёй Чэхіі месца супольнага іх начлегу?! 

Я маю шчасце жыць дакладна ў адным з такіх гарадоў: у маіх Пардубіцах (Pardubice Loc: 50°2'20.543"N, 15°46'34.791"E) гняздуюць 180-250 пар гракоў i 200-250 пар кавак – для нашай краіны гэта сапраўды прыемнае выключэнне. Акрамя гэтага, ужо на працягу некалькіх апошніх год непасрэдна ў цэнтры гораду знаходзіцца месца іх супольнага начлегу. Што тычыцца колькасці птушак, якія ім карыстаюцца, то яно ўваходзіць у чацвёрку самых буйных – штозіму тут збіраюцца на ноч 35-40 тысяч птушак, прыблізна 60% з іх – каўкі. Для чытачоў з Беларусі хачу падкрэсліць, што па дадзеных кальцавання многія птушкі прыляцелі да нас з Беларусі.

 Я вельмі люблю хвіліны, калі птушкі грамадзяцца і рыхтуюцца да пералёту на месца начлегу. Прыкладна пасля 15 гадзіны ў горадзе пачынаюць з’яўляцца групкі і невялікія зграі птушак, якія ужо вярнуліся з месцаў харчавання. Чым менш часу застаецца да вечару, тым больш птушак і ва ўсё большай колькасці прылятае. Тыя, якія вяртаюцца здалёк, ляцяць даволі высока, часам іх цяжка заўважыць няўзброеным вокам і толькі кароткія галасы кавак паказваюць, што птушкі набліжаюцца. Потым птушкі кружацца ў шырокіх дугах, паступова змяншаючы вышыню палёту і, нарэшце, сядаюць дзе-небудзь на дрэвы каля сваіх братоў і сёстраў, якія прыляцелі трошкі раней. Месцы збору птушак размяшчаюцца часцей за ўсё некалькі дзесяткаў або сотняў метраў ад месца начлегу. Новыя і новыя зграі і невялікія групкі прылятаюць і сядаюць на навакольныя дрэвы, дахі і антэны на іх. Часам птушкі ўзносяцца ў паветра, кружаць і зноў сядаюць. Уся гэтая маса птушак яшчэ і крычыць. Усё павольна набліжаецца да вырашальнага моманту, які надыходзіць на смярканні. 

Тады, як па камандзе невядомага галоўнакамандуючага, ўсе птушкі падымуцца ў паветра. Восемдзесят тысяч чорных крылаў на некалькі хвілін літаральна закрываюць неба і сімфонія для сарака тысяч галасоў выразна чутна ў бліжэйшым наваколлі. Часам птушкі паднімаюцца і проста хутка ляцяць на свае начныя прысады – гэта працягваецца каля 5-7 хвілін, і неба сапраўды чарнее ад сілуэтаў птушак. А часам адбываецца сапраўдны спектакль, калі яны 15-20 хвілін нібыта таньчаць у паветры.

Дзесяткі тысяч птушак кружаць у паветры ў шматслойнай хмары і шырокімі кругамі паступова набліжаюцца да месцу начлегу. 

З-за таго, што ў нас месца начлегу кавак і гракоў знаходзіцца на беразе ракі Лабы, птушкі танцуюць часта над начнымі агнямі, якія прыгожа адлюстроўваюцца ў вадзе і усё гэта разам стварае незабыўныя, прыгожыя, рамантычныя пачуцці.

 Ляцяць. Фота Helena Faltysová

У вячэрнім змроку гракі чакаюць пэўны момант, калі ўсе разама падымаюцца ў паветра і ляцяць да месца начлегу. Фота Světlana Vránová.

 Птушкі ў начных агнях горада прыгожа адлюстроўваюцца ў вадзе ракі Лабе, усё гэта выклікае незабыўнае ўражанне і стварае рамантычную атмасферу. Фота Miloš Truhlář.

Я магла б на гэтых птушак глядзець гадзінамі. Аднак самая уражваючая фінальная сцэна працягваецца толькі некалькі хвілін і адбываецца ў прыцемках. Потым ужо птушкі сядзяць на сваіх прысадах і толькі час ад часу пералятаюць з дрэва на дрэва  - шукаюць найбольш зручнае месца для начлегу. Таму што ўжо хутка цямнее, шмат у гэты час не ўбачыць. Яшчэ гадзіну-дзве птушкі перамаўляюцца паміж сабой у вяршалінах дрэваў, а потым ужо паволі супакойваюцца і засынаюць...  

Раніцай адбываецца тое самае, толькі наадварот: птушкі групамі вылятаюць з месца начлегу, сядаюць на паблізкіх дрэвах, на развітанне трошкі “паразмаўляюць” і разлятаюцца ў пошуках ежы. Некаторыя далёка  - яны адразу ўздымаюцца высока і хутка знікаюць з вачэй. Іншыя застаюцца непасрэдна ў горадзе або праляцяць недалёка на бліжэйшыя палеткі. Дрэвы застаюцца самі па сабе. Але толькі да вечара, калі на іх вярнуцца іх зімовыя квартыранты. А яны напэўна вярнуцца і напэўна з выкананнем поўнай цырымоніі…

Святлана Вранава (Světlana Vránová)

Кіраўнічка Чэшскай групы даследавання кавак пры Чэшскім орніталагічным таварыстве (SVKO ČSO – Skupina pro výzkum kavky obecné při České společnosti ornitologické).