X-zone

 На ўвесь сьвет Беларусь зрабілася вядомай, нажаль, дзякуючы сумнай і жудаснай па масштабах трагедыі. Чарнобыльская катастрофа забрала з сабою тысячы жыцьцяў, разьбіла тысячы сем’яў. І над усім гэтым стаіць звычайная памылка чалавецтва, якое навучылася любіць грошы, але так і не навучылася любіць жыцьцё.

Але сьляды катастрофы згладжваюцца часам, пра трагедыю дваццацігадовай даўніны ўжо радзей узгадваюць, а ў вёсках і гарадах, дзе калісьці песьцілі сваіх дзетак браты-славяне зараз пасяліліся ўжо зусім іншыя жыхары...
Як выглядае так званая 30-кілямэтровая зона зараз, я паспрабую вам распавесьці, так як мне не так даўно пашчасьціла пабываць у Палесскім радыяцыйна-экалягічным запаведніку, адной з буйнейшых прыродных тэрыторый у Эўропе.

Уезд у зону дазволены толькі па прапусках, на ўсіх дарогах эффектыўна растаўленыя прапускныя пункты, дзе адсочваюць вашую міграцыю, і звычайна замяраецца ўзровень радыяцыі на машыне. Таму тым, хто туды марыць патрапіць, трэба пастарацца здабыць прапускі, дый каб перамяшчацца па ёй варта мець аўтамабіль, бо тэрыторыя, самі разумееце, вялікая. І селішчы знаходзяцца на вялікай адлегласьці адно ад іншага.
Нашая каманда складаецца з Барі К’юпэра, ангельскага бёдуочара, мяне і мясцовага арнітоляга Валерыя Юрко. Менавіта ён нам будзе паказваць чым багаты гэты незвычайны запаведнік.

Прыродная тэрыторыя насамрэч у сваім родзе ўнікальная. Сельгас угодзьдзі паступова зарастаюць хмызьняком, забалочваюцца, ці ператвараюцца ў лясы. У лясы ператвараюцца і нежылыя вёскі, часам складана ўбачыць дамы з-за шчыльнага дрэвастою і хмызьняку. Вёскі – іх сапраўды шмат. Абрабаваныя за 20 год дамы парахнеюць, ад часу рассыпаюцца на кавалкі. У іх ужо даўно не жывуць людзі, але не надта пустуюць дамы. Дзікія зьвяры і птушкі часта знаходзяць у іх свой прытулак. У сьпякотнае надвор’е ласі любяць адпачываць у кароўніках, дзе прахалода і няма машкары з камарамі. Сем’і ваўкоў аблюбоўваюць пэўную вёску і трымаюцца ў раёне яе. Нам, нажаль, не ўдалося за два дні пабачыць воўка, толькі сьвежыя сьляды былі сьведкамі аб тым, што ваўкі зусім нядаўна прайшлі да вёскі. Ня буду казаць аб дакладнай колькасьць гэтага рэдкага ў Эўропе зьвера, але адно зразумела, ваўка тут найбольшая шчыльнасьць у Беларусі, ды напэўна і ў Эўропе.
Мясцовыя рабочыя рэгулярна сустракаюцца зь імі, але ніколі не было канфліктаў паміж жывёламі і чалавекам.
Іншы заманлівы і вельмі скрытны звер – рысь. Яе колькасьць тут таксама высокая, таму зрэдку і яе тут можна назіраць. Аднойчы сьнежнай зімою рысь з двумя рысёнкамі прыйшла да дамоў навукоўцаў, быццам шукаючы прытулку ад зімовай сьцюжы. Рысь нам таксама не пашчасьціла ўбачыць. Дарэчы я спаткаў яе толькі аднойчы ў Белавескай пушчы. Яна ляжала на лясной дарозе і песьціла сваё цела ў ранішніх сонечных праменях. Гэта была кароткая, але незвычайна яскравая сустрэча.
За тое мы бачылі тут у вялікай колькасьці ласёў, ласіх з ласянятамі, статкі дзікоў, арланаў, па начах енатападобных сабак, лебядзей-клікуноў. Апошнія жывуць і гняздуюцца тут на невялікіх азёрах і старыцах ізаляванай папуляцыяй. Па словах, Валерыя Юрко тут гняздуецца каля 30-ці пар клікуноў. І шыпуноў тут няма. Чамусьці гэтая ўнікальная зьява для Беларусі нідзе не апісваецца, дакладней не так вядома, як марадунка з баталёнамі на Тураўскім балоньні. Нараджаецца пытаньне, ці жылі тут клікуны да Чарнобылю, ці толькі пасьля вымушанай запаведнасьці лебедзі пачалі сваё расьсяленьне.
Вёскі – яны сапраўды нежывыя. На мяжы кожнай зь іх стаяць адмысловыя помныя камяні, на якіх прапісана, калі вёска скончыла сваё жыцьцё, і колькі жыхароў пакінула яе. Камяне пастаянна даглядаюцца, фарбуюцца. Нягледзячы на адсутнасьць людзей, шчыльна даглядаюцца тут і лясы. Па ўсюль можна сустрэць шырокія лесаабарончыя поласы. Па ўсяму запаведніку раскінуты каля 25-ці высачэзных вышак і на прапускных пунктах пільна сочаць за пажарамі, бо пажары могуць прывесьці да новых трагедыяў. Таму ня гледзячы на засушлівы год у зоне было толькі 3 узгараньня, якія хутка ліквідавалі. Ня гледзячы на ўкраінсую тэрыторыю, у нас пажары шчыльна кантралююцца, што мяне, шчыра кажучы, прыемна ўразіла.
І вось на адной з такіх супрацьпажарных вышак на самай мяжы Беларусі можна вельмі добра разглядзець саму атамную станцыю, а побач зь ёй і вялізарную сакрэтную канструкцыю РЛС, якая дазваляла кантраляваць запуск балістычных ракэт па ўсім сьвеце, кантралюючы ўспышкі ў іёнасфэры. Зараз і адна, і другая станцыі ператварыліся ў помнікі гіганцкаму саюзу. А вакол - сотні квадратных кілямэтраў “наламаных дроў”. Мы зфатаграфаваліся і завіталі ў даследчую станцыю, якая займалася праблемамі радыяцыйнай забруджанасьці. Я гэтым часам пайшоў у лес і знайшоў процьму радыяктыўных грыбочкаў. Сапраўды яны былі незвычайнай формы і памераў. І ўсе такія апетытныя.
Гэтай раніцай быў густы туман. Ня ведаю, ці заўсёды ён такі загадкава таямнічы ў зоне, але гэтым ранкам ён быў менавіта такім. Праз шчыльнай дымкай хаваліся постаці нежылых вёсак, разбураных калгасаў і таямніцу лясоў. Думаю, такое можна пабачыць толькі ў зоне.
Вяртаючыся ў гасьцініцу сустракаем Ігара Бышнёва. Ён разам з BBC здымае фільм пра валкоў. Яны адлавілі двух валкоў, начапілі на іх трансмітары і зараз адсочваюць міграцыю воўчай зграі. Што жа, фільм чакаецца быць цікавым і прыгожым, як і ўсе фільмы Ігара Бышнёва. Будзем разам чакаць новай прэм’еры аб гэтым загадкавым краі, дзе цяжка сустрэць чалавека.