Самы знакаміты арнітолаг Польшчы ўдзельнічае ў працы канферэнцыі ў Гродна

Прафесар Людвік Томялойць (Ludwik Tomiałojć) нарадзіўся ў в.Міхалконі пад Ашмянамі 01.01.1939г. Пасля Другой Сусветнай вайны разам з сям’ёй быў пераселены у Заходнюю Польшчу, дзе вучыўся ў школе ў Dobrym Mieście i Olsztynie (Альштынскае ваяводзтва), потым ва універсітэтах Торуня і Ўроцлава. 

Доктар біялагічных навук (Dr hab.), прафесар Уроцлаўскага ўніверсітэту з 1961 r. да 30 чэрвеня 2010 г..
Напісаў мноства навуковых і навукова-папулярных артыкулаў і кніг, прысвечаных не толькі птушкам, але і гісторыі арніталогіі, агульнай экалогіі і эвалюцыі. Адна з самых знакамітых яго кніг - Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP „pro Natura”, Wrocław, s. 868. – у двух тамах.
Цяпер працуе ў Музеі прыроды  (Muzeum Przyrodnicze) ва Ўроцлаўскім універсітэце.

Акрамя вельмі цікавага пленарнага дакладу пра змены, якія адбыліся ў авіфауне Польшчы за апошнія 150 год, які быў з вялікай цікавасцю сустрэты ўдзельнікамі канферэнцыі, праф. Томялойць стаў у Горадні і папулярнай асобай для журналістаў: у яго ўзялі інтэрв’ю гарадзенскі тэлеканал Гродно-Плюс і радыё “Рацыя”.

Скарот выступлення з пленарным дакладам на VI міжнароднай навуковай канферэнцыі “Сучасныя экалагічныя праблемы” у Гродзенскім дзяржаўным універсітэце імя Янкі Купалы змешчаны на сайце www.birdwatch.by з ласкавага дазволу аўтара.

Tomiałojć  L.

ZMIANY W AWIFAUNIE POLSKI - PRZESZŁOŚĆ, PRZYSZŁOŚĆ, INTERPRETACJE

 W okresie 150 lat w obecnych granicach Polski stwierdzono przynajmniej jeden raz  gniazdowanie 247 gatunków (= 100%), podczas gdy pełna lista ptaków odnotowanych w kraju wynosiła do r. 1990 -- 403 gatunki, a do roku 2003 -- 436 gatunków.
Ostatnie podsumowania (Tomiałojć i Stawarczyk 2003,  Tomiałojć i Głowaciński 2005) stanu awifauny gniazdującej w granicach Polski ujawniły obraz znacznie bardziej złożony od zwykle alarmistycznych ocen podawanych w opracowaniach popularnych. Nie tylko mamy gatunki zagrożone wyginięciem, ale i wzrastającą liczbę gatunków odbudowujących swe populacje po okresie kryzysowym w połowie minionego wieku.

W drugiej połowie 19 w. i pierwszej połowie 20. wieku tempo zaniku lub pojawów nowych gatunków ptaków na terenie Polski było powolne (w obu przypadkach 0,2 gat. na dekadę). Później tempo to silnie wzrosło, lecz nierówno. Najbardziej zauważalne zmiany objęły niewielką liczbę gatunków (8 wygasłych i 17 nowych), przy czym przypadki  kolonizacji obszaru Polski ostatnio dwukrotnie przeważały nad ekstynkcjami. Wymiana (species turnover) w tej grupie gatunków (E+C) szczególnie dobrze została poznana w ostatnim półwieczu. Według podobnego schematu zmieniała się też liczba gatunków o malejącej albo wzrastającej liczebności; tempo wymiany wzrastało w tej grupie (wzrosty + spadki) wręcz wykładniczo ( w = 6.6% puli gatunków na dekadę).

Co cieszy, od lat 1970ch trendy progresywne wyraźnie poczęły przeważać nad regresywnymi, a w ostatnich dekadach tempo zjawisk regresywnych zdecydowanie obniżyło się, co częściowo może być skutkiem ochrony przyrody. Dwie duże grupy ptaków wykazują wyraźny trend wzrostowy: ptaki osiedli ludzkich oraz ptaki formacji leśnych. Grupy te, każda z innych powodów, budują lub odbudowują swój stan liczebny, co jednak nie wyklucza regresu u pojedynczych form wrażliwych, jak np. dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos. Również większość ptaków drapieżnych dziennych oraz sów wyraźnie odbudowuje swe populacje.

Natomiast najbardziej zagrożone są grupy ptaków błotnych (z powodu melioracji i arydyzacji klimatu) oraz pastwiskowo-ugorowe (zanik pastwisk), a także ptaki wysokogórskie i polne. Ocena trendów częściowo zależy od tego, do którego stanu dawnego porównujemy dzisiejszy oraz czy ją analizujemy w skali tylko krajowej, czy w europejskim zasięgu geograficznym. Gatunki zagrożone w skali globalnej lub kontynentalnej i u nas winny skupiać większą uwagę, nawet jeśli w Europie Środkowej mają jeszcze dość duże populacje, jak bocian biały Ciconia ciconia lub orlik krzykliwy Aquila pomarina.

Mniej konieczne zdaje się być za to ratowanie gatunków kiedyś przybyłych na nasze, pierwotnie lesiste, ziemie, jeśli w ich „pierwotnych” strefach stepowej lub śródziemnomorskiej jeszcze zachowały się mocne populacje (np. drop Otis tarda). Podejmując próbę interpretacji przyczyn wskazano, że przekształcenia odnotowane w środkowo-europejskiej awifaunie są raczej skutkami bieżących zmian w środowisku (antropogenicznych i/lub klimatycznych), a nie postglacialnym wzbogacaniem się składu awifauny naszego kontynentu.

Na podstawie danych klimatycznych, demograficznych i gospodarczych można też próbować przewidywać w Polsce dalszy przebieg zmian w stanie środowiska, mogący wpływać na wiele gatunków ptaków. Te przekształcenia mogą pociągnąć za sobą kolejne zmiany w składzie lęgowej awifauny Polski poprzez: - pojawienie się z południa i wschodu nowych ekspansywnych gatunków lęgowych, np. zaroślówki Acrocephalus dumetorum, - wzrost liczebny i ekspansja na NE gatunków osiadłych lub zimujących w Europie, - odbudowę populacji gatunków wnętrza lasu i związanych z martwym drewnem (wraz ze stopniową „ekologizacją” leśnictwa); - zanikanie i wycofywanie się na NE i E ptaków błotnych oraz gatunków ekstensywnego rolnictwa; - zanikanie gatunków wysokogórskich z wyjątkiem tych, które zdołają ulec zsynantropizowaniu.

Natomiast w środowiskach antropogenicznych następować będzie dalszy wzrost różnorodności gatunkowej przy wyrównywaniu się udziału gatunkowego, głównie z dwóch powodów: nasilającej się synurbizacji wielu populacji ptasich oraz regulującego wpływu drapieżników ptasich i ssaczych od niedawna zasiedlających także miasta. W wyniku tych wszystkich procesów, łączne zróżnicowanie awifauny krajowej może się także w przyszłości utrzymać na poziomie bliskim obecnemu, choć przy jeszcze wyższym tempie wymiany gatunków.

Literatura

1. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP „pro Natura”, Wrocław, s. 868.
2. Tomiałojć L., Głowaciński Z. 2006. Zmiany w awifaunie Polski - przeszłość, przyszłość, różne interpretacje. W: Nowakowski J.J., Tryjanowski P., Indykiewicz P. (red.) - Ornitologia polska na progu XXI stulecia - dokonania i perspektywy.  Wyd. Sekcji Ornit. PTZool. i Kat. Ekologii i Ochrony Środowiska UWM, Olsztyn, ss. 39-85.]

Abstract.   The lecture summarizes a recent knowledge of how Polish avifauna (within present state borders) was changing within the period of the last c. 150 years.  During the first hundred years or so the declines and extinctions prevailed, while in the last fifty-year period much more species have arrived or increased in abundance than declined. A better nature protection and a warmer climate are thought to be the main causes.  

Tomiałojć  L.  profesor w Muzeum Przyrodniczym Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, ul. Sienkiewicza 21, Polska

Здымак праф. Томялойча ў Горадні Дзьмітрыя Вінчэўскага