Як некаторыя птушкі паспяхова выкарыстоўваюць метады мафіі

Многія віды гнездавых паразітаў адкладваюць яйкі ў гнёзды іншых відаў птушак і перакладваюць адказнасць за іх інкубацыю і наступнае выкармліванне птушанят на прыёмных бацькоў. Чаму ж прыёмныя бацькі па-просту не выкінуць падкінутае яйка? Часта бывае так, што зязюлі падкідваюць яйкі, вельмі падобныя да яек гаспадароў. Аднак у некаторых відаў гнездавых паразітаў яйкі добра адрозніваюцца ад яек прыёмных бацькоў. Чаму ж яны пагаджаюцца на іх інкубацыю? Аказалася, што такія птушкі-гнездавыя паразіты дзейнічаюць дакладна як мафіёзі: яны робяць прапанову, ад якой немагчыма адмовіцца. 

Многія віды гнездавых паразітаў выпрацавалі цудоўную здольнасць адкладваць яйкі, памерамі і афарбоўкай падобныя да яек патэнцыйных відаў-гаспадароў. Адначасова некаторыя віды - патэнцыйныя прыёмныя бацькі выпрацавалі здольнасць не толькі адрозніваць свае і чужыя яйкі (чаго іншыя птушкі зрабіць не могуць), але і стараюцца пастаянна мяняць афарбоўку сваіх яек так, каб зрабіць яе максімальна ўнікальнай. Іншыя патэнцыйныя прыёмныя бацькі вучаць сваіх птушанят яшчэ ў яйку характэрным галодным крыкам, а гнездавыя паразіты вучацца гэтыя крыкі капіраваць - каб іх таксама кармілі. Ко-эвалюцыя пастаянна ўскладняе праяўленні “абароны і нападзення”.

Тым не менш, зязюлі, якія ператвараюцца ў дакладных капіроўшчыкаў, могуць падзяліць лёс усіх вузкіх спецыялістаў – калі нешта радыкальна зменіцца з прыёмным відам, на якім зязюлі спецыялізуюцца, яны таксама адразу адчуюць гэта. З іншага боку, калі мала птушанят зязюляў будзе вылятаць з-за таго, што дарослыя зязюлі недастаткова спецыялізаваныя, гэта падрэжа крылы будучым пакаленням віда.

Бурагаловы трупіял Brown-headed Cowbird (Molothrus ater) без праблем падкідвае свае яйкі ў гнёзды прыкладна 140 відаў птушак. У выніку, яйкі гэтага гнездавога паразіта зусім непадобныя да яек відаў-гаспадароў (гл. здымак ніжэй). Чаму ж тады гэтыя птушкі не выкідаюць падкінутыя яйкі і не канцэнтруюцца толькі на вырашчванні сваіх птушанят?  

У 1979 годзе Амоц Захаві (Amotz Zahavi), эвалюцыйны біёлаг з універсітэту Тэль-Авіва (Ізраіль), прапанаваў для тлумачэння гэтай з’явы т.зв. “гіпотэзу мафіёзі” (mafia hypothesis). Ён прапанаваў наступнае тлумачэнне: калі б птушкі-гаспадары гнязда выкінулі б падкінутае яйка, птушка-паразіт магла б вярнуцца і разбіць усе яйкі на гэтым гняздзе. Таму прыёмныя бацькі свядома пакідаюць непадобнае да іх яйка, каб не страціць усю сваю кладку.

Прапанаваная гіпотэза была нечаканай і кантраверсійнай, тым больш некаторыя іншыя навукоўцы спрабавалі тлумачыць назіранні тым, што тыя птушкі, якія не выкідвалі яўна адрозныя ад іх яйкі паразітаў, як яны казалі, з’яўляюцца новымі відамі-гаспадарамі і “яшчэ не навучыліся іх адрозніваць ад сваіх”.

Тым не менш, цяпер даследчыкі з Інстытуту эвалюцыйнай біялогіі імя Макса Планка (Max Plank Institute of Evolutionary Biology) стварылі матэматычную мадэль, каб праверыць “гіпотэзу мафіёзі”. 

У артыкуле, апублікаваным у часопісе Nature, д-р Марыя Абу Чакра (Dr Maria Abou Chakra), галоўны аўтар даследавання, адзначыла, што і бурагаловыя трупіялы, і чубатыя зязюлі (Clamator glandarius) назіраліся за помстай на тых гнёздах, дзе гаспадары выкідвалі іх яйкі. Аднак неабходна адзначыць, што птушаняты чубатай зязюлі дапамагалі птушанятам віда-гаспадара застацца ў жывых пад час атак драпежнікаў, выдзяляючы адмысловы вельмі смярдзючы сакрэт. 

““Гіпотэза мафіёзі” працуе там, дзе кошты для гаспадара пакінуць яйка паразіта меншыя, чым яго выкідвання. Ў нашых выпадках гэта адбывалася там, дзе птушаняты гаспадароў выляталі з гнязда разам з птушанём-падкідышам” - растлумачыла д-р Чакра.

Яна з калегамі стварыла дзве розныя матэматычныя мадэлі. У мінімалістычнай гнездавыя паразіты адкладваюць толькі адно яйка ў адно гняздо. У комплекснай мадэлі паразіты адкладваюць некалькі яек, а птушкі-гаспадары гнязда могуць іх выкінуць, але некаторыя заставіць у гняздзе. “Насамрэч комплексная мадэль бліжэй да рэальнай сытуацыі. Аднак праверка абодвух мадэляў прывяла да тых самых высноваў: узаемаадносіны паміж гнездавым паразітам і гаспадаром носяць цыклічны характар”.

Мадэлі прымалі ў разлік таксама тое, што птушкі-мафіёзі могуць быць не адзінымі гнездавымі паразітамі ў дадзенай мясцовасці – іншыя віды таксама могуць падкідваць свае яйкі ў гнёзды відаў-гаспадароў і для апошніх будзе цяжка адрозніць яйкі першых ад другіх.

Птушкі-гаспадары маюць дзве стратэгіі: адразу прыняць яйка паразіта ці выкінуць. Таксама можна заставіць яйка паразіта, калі дагэтуль быў прыкры досвед помсты з яго боку. Патэнцыйныя віды-гаспадары звычайна маюць толькі адзін вывадак у гнездавы сезон, але могуць рабіць да трох спробаў адкладкі кладкі, калі папярэднія па нейкіх прычынах не атрымаліся (з-за птушак-мафіёзі ці па іншых прычынах).

Там, дзе птушкі-мафіёзі дамінуюць, лепшым выйсцем было б адразу прыняць падкінутае яйка. Тым не менш там, дзе большасць падкінутых яек належыць да больш бяспечных для гаспадароў гнездавых паразітаў, лепш выкінуць такое яйка. Любое дзеянне відаў-гаспадароў адлюстроўваецца на папуляцыі гнездавых паразітаў. Калі талеранцыя да чужых яек пачне дамінаваць у паводзінах прыёмных бацькоў, гнездавыя паразіты з “немафіёзных відаў” атрымаюць перавагу і павялічацца ў колькасці без неабходнасці праверкі “выкінутасці” сваіх яек і паўторных спробаў іх падкінуць у тыя ж гнёзды. Гэта “мета-мафіёзная стратэгія”, калі іншыя гнездавыя паразіты карыстаюцца з небяспечных паводзін іншых відаў. Патомкі такіх “бяспечных” паразітаў падкідваюць усё больш яек, помста за іх выкіданне з гнязда робіцца ўсё больш рэдкай і птушкам-гаспадарам цяпер больш карысці выкідваць усе адзначаныя імі чужыя яйкі. Стратэгія іх паводзін мяняецца і цыкл пачынаецца з пачатку.

Аднак паміж выкарыстаннем альтэрнатыўных стратэгій не адбываецца раўнавагі, бо небяспечныя птушкі-мафіёзі паступова пашыраюць сваё распаўсюджанне, а, значыць, і колькасць у абодвух матэматычных мадэлях.

Паводле www.iflscience.com (тэкст і здымкі) падрыхтаваў Дзьмітры Вінчэўскі

На верхнім здымку - бурагаловы трупіял

На гэтую тэму:

ГЛЯДЗІ ЗА СУСЕДЗЯМІ – МОЖА ЯНЫ НЕ ТЫЯ, НА КАГО ПАДОБНЫЯ?

НЕЗВЫЧАЙНАЕ АДКРЫЦЦЁ: ПТУШАНЯТЫ ВУЧАЦЬ ПАРОЛЬ, КАБ ІХ КАРМІЛІ БАЦЬКІ

ГНЕЗДАВЫЯ ПАРАЗІТЫ І ГАСПАДАРЫ: ХТО КАМУ ДАПАМАГАЕ?

Як балотныя чаротаўкі Птушку году выкармілі

Птушка 2014 году – звычайная зязюля і гнездавы паразітызм + VIDEO 

ЗЯЗЮЛІ МІМІКРУЮЦЬ ПАД ШУЛЯКОЎ

Зязюля інкубуе свае яйкі ўнутры цела

КАЛЕКЦЫЯНЕР ПТУШЫНЫХ КЛАДАК ДАПАМОГ НАВУКОЎЦАМ