На працягу дзесяці гадоў, з зімы 2002-03 гадоў, д-р Рычард Браўтан (Dr Richard Broughton) з Цэнтра экалогіі і гідралогіі (Centre for Ecology and Hydrology (CEH)), вывучаў розныя бакі жыцця сівых сініц (Poecile palustris) у лясах Усходняй Англіі. Адной з галоўных мэтаў было зразумець, чаму колькасць віда ў Вялікабрытаніі зменшылася на 72% з 1967 да 2009 года.
Атрыманыя вынікі па папуляцыйнай дынаміцы і многім пытанням экалогіі віда вельмі цікавыя і могуць дапамагчы змяніць практыку лесакарыстання не толькі на карысць сівых сініц, але і іншых лясных відаў птушак.
Штогод Браўтан з дапамогай розных метадаў сачыў за дэталёвым жыццём ад 50 да 60 пар сівай сініцы ў 16 невялікіх лясах агульнай плошчай 4500 га, якія знаходзіліся ў сельскай мясцовасці вакол Huntingdon, у графстве Cambridgeshire. Аднак большасць дадзеных былі атрыманы ад прыкладна 30 гняздуючых пар з тамтэйшых чатырох лясоў, якія маюць назву Monk Woods.
Тэрытарыяльныя адносіны
Усе сівыя сініцы ў Monk Woods кальцаваліся каляровымі кольцамі з 2003 г. і іх сямейныя сувязі і перамяшчэнні адсочваліся штогод. "Я пазнаваў усіх сініц індывідуальна, ведаў хто з кім у пары і нават помніў іх дынастычныя сувязі” – сказаў д-р Браўтан. Агулам пад час даследаванняў былі індывідуальна пазначаныя каляровымі кольцамі больш, чым 1100 сівых сініц.
Каб атрымаць максімум інфармацыі, даследчык выкарыстоўваў як апошнія тэхналогіі, так і традыцыйныя метады. Для таго, каб закальцаваць усіх сініц, ставіліся адмысловыя падвясныя лавушкі і лавушкі ціпа гнездавых скрыняў, пасля злоўленыя птушкі абмерваліся, узважваліся, вызначалі іх пол і яны кальцаваліся. Некаторыя асобіны адсочваліся дзякуючы радыёметкам. З дапамогай лазераў на самалёце і тэхналогіі LiDAR (light detection and ranging) навукоўцы не толькі атрымалі поўнае апісанне вышыні і шчыльнасці размяшчэння усіх дрэваў у кустоў у лясках з сініцамі, але і іх відавы склад.
"Наколькі я ведаю, гэта самае падрабязнае даследаванне сівых сініц і іх месцапражыванняў, якое было зроблена” – сказаў д-р Браўтан.
Здымак Оксаны Ралдугінай
У літаратуры і раней былі ацэнкі велічыні тэрыторыі, неабходнай пары сініц для паспяховага гнездавання, але наколькі яны насамрэч вялікія стала вядома толькі пасля даследаванняў у Cambridgeshire: "Памер большасці з іх вагаецца паміж 4 і 6 га. Гэта сапраўды нязвычайна для птушкі, якая важыць толькі 10-12 грам. Аднак насамрэч у лясках Monks Wood некаторыя пары мелі тэрыторыі і да 20 га!”
"Калі папуляцыя сівых сініц знаходзіцца на мінімуме колькасці, некаторыя самцы захопліваюць тэрыторыі іншых пар і таксама іх бароняць. Вельмі рэдка – я адзначыў такія выпадкі толькі 4 разы за дзесяцігоддзе – такія самцы мелі і двух самак – па адной на кожнай з гэтых тэрыторый” – сказаў Браўтан.
"Чаму ім патрэбныя такія параўнальна вялікія тэрыторыі, застаецца невядомым. Але няма сумневу, што без іх жыццёвы цыкл не можа быць паспяхова здзейснены”
Навуковец адной з магчымых прычын называе захоўванне сініцамі запасаў ежы: "У сівых сініц фенаменальная прасторавая памяць. І яны стараюцца прыхаваць запасы з ягад, насення, насякомых і павукоў пад карой і сярод мхоў. Прычым гэтыя месцы-схованкі размяшчаюцца птушкамі хутчэй вельмі шырока, чым у выглядзе нейкіх кластэраў."
Таму зразумела, што сівыя сініцы не займаюць ляскі, меншыя за 4,5 га. “Большасць лясоў у Вялікабрытаніі не пасуе для сівых сініц проста таму, што яны замаленькія для іх.”
Пасля параўнання занятых сініцамі тэрыторый са зробленымі мапамі расліннасці ляскоў, Браўтан усталяваў, што яны займаюць пераважна спелыя, змешаныя і лісцевыя іх участкі. Там дрэвы не ніжэй 15 м вышынёй, вяршаліны змыкаюцца як мінімум на 80%, а падлесак займае не менш 40% паверхні. Прычым падлесак ім патрэбны вышынёй ад 1 да 4 метраў. Яны пазбягаюць ускрайкаў і апушак, а таксама дравесных насаджэнняў баскетнага (дэкаратыўнага) тыпу.
Сучаснае лесакарыстанне, калі леснікі вывозяць старыя і тоўстыя дрэвы, адначасова знішчаючы падлесак, ператвараюць такія лясы ў непрыдатныя як мінімум для сівых сініц.
Гонка размнажэння і ‘агорафобія’
Яшчэ адно цікавае адкрыццё, зробленае д-рам Браўтанам, у тым, што як ён кажа, “сініцы змагаюцца з часам і паміж сабой” калі размаўляць пра гнездаванне. Справа ў тым, што самыя раннія птушаняты маюць нашмат большыя шанцы заняць першымі найлепшыя гнездавыя тэрыторыі пад час рассялення.
"Нават тыя вывадкі, якія выляцяць на дзень пазней, не будуць мець такія ж добрыя шанцы як ранейшыя птушаняты, бо вакантных для займання тэрыторый стане менш. А тая птушка, якая займае тэрыторыю першай, заўсёды яе ўтрымае”.
Больш за тое, калі кладка бывае з’едзена драпежнікам ці знікне па іншай прычыне, пары звычайна не спрабуюць адкласці паўторную, бо птушаняты з такіх кладак будуць мець мінімальныя шанцы на выжыванне.
Адлегласці, на якія сівыя сініцы звычайна перамяшчаюцца, вельмі невялікія. Птушкі вельмі рэдка пералятаюць паміж суседнімі ляскамі ў Monks Wood нават калі паміж імі 800 метраў. Паміж больш аддаленымі ляскамі перамяшчэнні значна больш рэдкія – адзначана толькі 2 пералёты паміж ляскамі на адлегласці ў 1,25 мілі адзін ад аднаго і толькі адзін паміж тымі, якія знаходзяцца ў 3 мілях.
"Па невядомых для нас прычынах сівыя сініцы не любяць пералятаць над адкрытай прасторай. Усяго 9% птушак перамяшчаліся паміж ляскамі”. Аднак гэтыя пералёты забяспечваліся прыпынкамі ў зарасніках кустоў на адлегласці не большай, чым 200 метраў ад ляска ці паміж рознымі укрыццямі для сініц. Таму нават калі хаця б адно такое прамежкавае кустоўе будзе знішчана, гэта прывядзе да амаль поўнага знікнення пералётаў сініц паміж бліжэйшымі ляскамі.
Здымак Аляксандра Эрдмана
У свабодным падзенні?
З чым дакладна звязана такое хуткае змяншэнне колькасці сівых сініц у Англіі ў папярэднія годы, цяжка сказаць дакладна. На аснове атрыманых з Monks Wood дадзеных можна яўна выкрэсліць як значные некаторыя з магчымых прычын – гл. іх спіс з каментарамі ніжэй.
"Насамрэч, знікненне птушак можа быць звязана з большай доляй смяротнасці ў папуляцыі, чым максімальна магчымая для яе самападтрымання. І асноўнымі прычынамі могуць быць як недахоп ежы, так і драпежніцтва, ці камбінацыя абодвух гэтых фактараў. Тады тых сініц, што могуць замясціць загінулых, не хапае для гэтага. І вельмі нізкая доля птушак, якія перамяшчаюцца нават паміж суседнімі ляскамі, толькі пагаршае становішча.
Некаторыя неістотныя, або “выключаныя” даследчыкамі прычыны смяротнасці:
- Кіраванне лясамі. Паміж 1964 і 2000 гг плошча шырокалісцевых лясоў узростам не менш 50 гадоў у Вялікабрытаніі падвоілася, а перыядычныя высечкі маладых лясоў значна зменшыліся. Таму прыдатных для гнездавання віда лясоў стала больш – не менш.
- Высокая шчыльнасць аленяў не можа пагражаць сівым сініцам, бо яны гняздуюць звычайна ў дуплах на вышыні не менш 3 метраў.
- Канкурэнцыя за месцы гнездавання з больш шматлікімі сінімі сініцамі неістотная: сівыя здольныя прагнаць сініх ад свайго дупла.
- Драпежніцтва на гнёздах сініц вялікага дзятла і інтрадукаванай у Вялікабрытаніі шэрай вавёркі вельмі нізкае і не грае істотнай ролі ў смяротнасці яек (кладак) і птушанят.
This article was originally published in Birdwatch 247: 29-32
Паводле www.birdguides.com падрыхтаваў Дзьмітры Вінчэўскі
Верхні здымак Паўла Лычкоўскага
На гэтую тэму:
Знойдзена самая старая сівая сініца?
У маладых лясах-пасадках у птушак большы стрэс і смяротнасць
Салавей амаль знік у Вялікабрытаніі
- Увайдзіце ці зарэгіструйцеся каб пакідаць каментары.
КАМЕНТАРЫ