Эвалюцыя вялікіх сакалоў адбывалася хутка

 Філагенетычная праца, апублікаваная ў часопісе Nature Genetics, паказала, што драпежныя асаблівасці сакалоў да палявання эвалюцыяніравалі вельмі хутка дзякуючы моцнай канкурэнцыі. 

Навукоўцы з універсітэту Cardiff з дапамогай экспертаў з Пекінскага інстытуту геномікі (Beijing Genomics Institute) упершыню змаглі секвеніраваць цалкам геномы сокала-падарожніка (Falco peregrinus) і сокала-балабана (F. cherrug), што дало магчымасць па-новаму ўявіць як паўставалі ўнікальныя марфалагічныя і эталагічныя адаптацыі гэтай своеасаблівай групы драпежных птушак. 

Дзякуючы адмысловым кампутарным праграмам, геномы двух відаў сакалоў параўналі з ўжо секвеніраванымі раней геномамі курыцы, зебравай амадзіны і індыка каб знайсці орфалагічныя гены (orthologous genes) – тыя, якія адрозніваюцца ад агульных генаў для ўсіх птушак і атрыманыя імі ад агульных продкаў.

Не гледзячы на тое, што бліжэйшы агульны продак паміж сокалам-падарожнікам і балабанам жыў прыкладна 2,1 мільёна гадоў таму, геномы абодвух відаў ідэнтычныя ажно ў 99,6%! 

Сокал-падарожнік меў значнае скарачэнне колькасці – калі засталося ўсяго каля 100 тысяч птушак – прыкладна 20 тысяч гадоў таму, пасля гэтага від змог значна павялічыць яе і распаўсюдзіцца амаль па ўсяму Свету. Аказалася, што балабан – вельмі “малады” від, які згодна з генетычнай і палеанталагічнай інфармацыяй узнік толькі каля 30 тысяч гадоў таму. 

Даследаванне генаў, якія адпавядаюць за своеасаблівыя кароткія і загнутыя дзюбы сакалоў, паказалі іх хуткія змены і развіццё. 

Назва сокалаў у многіх мовах - falcon – паходзіць ад лацінскай назвы “falco”, якая ў сваю чаргу значыць “загнуты, як кручок” і апісвае форму дзюбы гэтых птушак.  

"Мы змаглі знайсці спецыфічныя гены, адказныя за развіццё дзюбы сакалоў, якая павінна вытрымаць нагрузкі пад час сутыкнення з ахвярай пасля атакі з хуткасцю да 300 км у гадзіну” – растлумачыў праф. Майк Брафорд (рrof. Mike Bruford), адзін з аўтараў даследавання. "Адначасова дзюба павінна быць дастаткова зручнай для разрывання здабычы”.

Восем генаў, якія забяспечваюць сокалаў іх кароткай загнутай дзюбай, былі ізаляваныя і параўнаныя. Аказалася, што як мінімум адзін ген адказвае за яго форму. 

Адаптацыі сокала-балабана да арыдных умоваў жыцця былі знойдзеныя ў двух генах, якія дапамагаюць захоўваць воду і якіх няма ў сокала-падарожніка – які збольшага распаўсюджаны ва ўмеранай кліматычнай зоне. Таксама ў балабана знойдзены тры дадатковыя гены, адказныя за солевы абмен, якіх няма ў сокала-падарожніка.  

Цікава і агульная выснова, да якой прыйшлі навукоўцы: новыя віды вялікіх сакалоў паўставалі хутка - дзякуючы моцнай канкурэнцыі і хутказменным умовам асяроддзя – хутчэй, чым змены клімату і канкурэнты “выштурхнулі” частку птушак у новае асяроддзе. Натуральны адбор вымусіў параўнальна хуткія змены ў фізіялогіі і марфалогіі сакалоў за апошнія 100 тысяч гадоў, якія прывялі да спеціфічных асаблівасцяў крывяноснай і дыхальнай сістэмаў, а таксама чэрапу. Чэрап стаў вельмі моцным – каб без шкоды для драпежніка пераносіць сутыкненні з ахвярай на вялікіх хуткасцях. Крывяносная і дыхальная сістэмы, ў сваю чаргу, прыстасаваліся да працы ў высокім ціску паветра навокал птушкі, якая пікіруе на ахвяру на высокай хуткасці. 

 Жорсткая канкурэнцыя паміж высокаэфектыўнымі драпежнікамі ў зменлівым асяроддзі прывяла да хуткай радыяцыі вялікіх сакалоў прыкладна ў такім выглядзе, як мы яе ведаем цяпер.  

Паводле www.bbc.co.uk  і www.birdwatch.co.uk  падрыхтаваў Дзьмітры Вінчэўскі для www.birdwatch.by    

Здымак маладога сокала-падарожніка з www.photo.net    

 На гэтую тэму:

Начных драпежнікаў стала больш (дададзена відэа)

Падглядзець за жыццём вандроўнага сокала? – лёгка!

Сокал-балабан зноў у Беларусі!

Новый вид птиц для Беларуси «видели» только спутники?

У Грэнландыі знайшлі гняздо сокалаў-белазораў, якое займаецца імі на працягу 2500 гадоў!

ЮНЭСКА абвясціла сакалінае паляванне сусветнай культурнай спадчынай: “FALCONRY is a Living Human Heritage”