Арол-шуляк: адкладзеная сенсацыя пра залёт новага для Беларусі віда птушак

Беларусаў ужо не здзівіш тым, што новыя для краіны віды птушак могуць дадавацца ў спіс ‘нашых’ пасля рэгістрацыі над нашай тэрыторыяй птушкі са спадарожнікавым перадатчыкам. Гэтай вясной дзякуючы сучасным тэхналогіям і своечасовай перадачы польскімі калегамі дадзеных пра месцазнаходжанне птушкі ў Гомелі, многія з нас змаглі ‘на свае вочы’ убачыць там дэлавэрскую чайку - новы для краіны від. Аднак даставерна пацвердзіць таксама вясновы залёт у Беларусь яшчэ аднага новага для нас віду - арла-шуляка (Hieraetus fasciatus/Aquila fasciata) толькі дзякуючы дадзеным з перадатчыка, не атрымлівалася.

Маладая самка арла-шуляка '26' у красавіку 2022 году ў Германіі, раней адзначаная дзякуючы спадарожнікаваму перадатчыку ў Беларусі. Здымкі з акаўнта ў ФБ Friedemann Arndt

Праблема была ў тым, што інфармацыі ад калег з Даніі, перададзенай мне праз сябра-арнітолага з Літвы, а потым пацверджанай калегамі з Польшчы нельга было не давяраць, але яна была ўскоснай. Пацверджання ад французаў, дзякуючы праекту якіх па захаванні віда на поўдні краіны адзін з маладых арлоў атрымаў перадатчык і між іншага заляцеў і да нас, не было. Арнітолагі, якія вялі частку праекту па тэлеметрыі віда, проста не адказвалі на нашы запыты па электроннай пошце. Спробы напісаць ім ад нашага імя ў іншых калег з розных краін таксама скончыліся няўдачай. Мінаў час, адбываліся іншыя падзеі і пра гэты залёт паступова забылася.

Мапа з каардынатамі © Cécile Ponchon, CEN PACA

Ажно пасля больш, чым васьмімесячнага перапынку, справа нечакана зрушыла з месца і я атрымаў мапы французскага праекту з датай (30-03-2022) і з канкрэтнай кропкай начоўкі арла-шуляка ў Смаргонскім раёне Гродзенскай вобласці! Такім чынам, маладая самка пад нумарам ‘26’, якая нарадзілася на поўдні Францыі ў 2019 годзе, правяла ў нас два дні: 29 і 30 сакавіка і калі Беларуская арніта-фауністычная камісія зацвердзіць гэтую рэгістрацыю віда, арол-шуляк стане 342-м відам для нашай краіны за ўвесь час навуковых назіранняў на тэрыторыі Беларусі.

Мапа з каардынатамі © Cécile Ponchon, CEN PACA

Арол-шуляк (ястребиный орёл – рус.) – параўнальна звычайны і шырока распаўсюджаны від з разарваным арэалам і гняздуе пераважна ў невысокіх гарах у паўднёва-заходняй і паўночнай частках Афрыкі, у Еўропе на Пірынейскім паўвостраве і ў некаторых краінах Міжземнамор’я, у Паўднёва-Усходняй Азіі і ад Аравійскага паўвострава да Афганістана, Пакістана і Індыі, а таксама ад Індакітая да паўднёвай часткі Кітаю і на Зондзкім архіпелагу. Гняздо, якое можа займацца шмат гадоў, звычайна размяшчае на скалах, радзей на дрэвах і вельмі рэдка – на пабудовах чалавека. Звычайна ў гняздзе 1-2, вельмі рэдка птушкі адкладваюць 3 яйкі.

Французскі праект па ахове і аднаўленні папуляцыі арла-шуляка

Кальцаванне і тэлеметрыя

Масавае кальцаванне птушанят арла-шуляка пачалося ў Францыі ў 1990-м годзе адначасова з пачаткам шматгадовага і маштабнага праекту па ахове і аднаўленню віда ў гэтай краіне. І з таго часу прыкладна 95% усіх злёткаў вылятаюць з тамтэйшых гнёздаў з кальцом на лапе. У 2017-м годзе стартавала забеспячэнне максімальна магчымай колькасці злёткаў спадарожнікавымі перадатчыкамі, яго мэтай было і застаецца магчымасць лепш зразумець характар дысперсіі (разлёту) маладых птушак пасля вылету з гнязда і ў першыя гады іх жыцця, а таксама вызначыць прычыны іх высокай смяротнасці.

У 2019 годзе GPS перадатчыкі атрымалі 18 злёткаў, большасць з якіх здзяйсняла пералёты ў межах ужо вядомага гнездавога арэалу віду ў Паўднёвай Францыі і Гішпаніі. Аднак некаторыя птушкі прадпрынялі нашмат далейшыя падарожжы на паўднёвы захад (у Алжыр праз Марока) і на паўночны ўсход – праз Германію і Нідэрланды ў Данію. А гэтай вясной маладая самка ‘адведзіла’ пасля Германіі Чэхію, Польшчу, Беларусь і Латвію, дзе павярнула на захад і вярнулася праз Літву, Польшчу і Германію ў Францыю:

Дынаміка колькасці французскай папуляцыі

На працягу толькі паловы мінулага стагоддзя колькасць гняздуючых арлоў-шулякоў у Францыі скарацілася прыкладна на 60%. Так, яна ацэньвалася ў прыкладна 80 пар у 1960 годзе, а ў 2002-м быў адзначаны мінімум у 22 пары. З таго часу колькасць паступова арлоў павялічваецца, і ў 2014- м у краіне гнездавалі ўжо 35 пар, у 2020-м 41 пара, 42 пары ў 2021-м годзе і 44 пары ў 2022-м:

З-за рэзкага падзення колькасці віда ў другой палове мінулага стагоддзя, навукоўцы лічаць вельмі важным захаваць без значных зменаў у ландшафце не толькі занятыя відам гнездавыя тэрыторыі, але і тыя, пра якія вядома, што птушкі займалі іх яшчэ прыкладна паўстагодззя ці больш часу таму. Аказалася, што менавіта гэтыя ўчасткі рэкаланізуюцца арламі і займаюцца для гнездавання найперш па меры паступовага павелічэння памераў мясцовай папуляцыі. Так, ад 75 да 90% новых пар за апошняе дзесяцігоддзе занялі гэтыя ‘пустыя’ тэрыторыі, якія займаліся відам значна раней у мінулым.

Найбольш інтэнсіўна дарослыя гняздуючыя птушкі выкарыстоўваюць для палявання тэрыторыі з прыкладным радыюсам ў 6 км вакол гнязда, аднак сярэдняя плошча гнездавой тэрыторыі па дадзеных тэлеметрыі арлоў з Гішпаніі і нязначнай колькасці птушак з Францыі нашмат большая – нават да 120 кв км.

Прадуктыўнасць і выжывальнасць птушак

У апошнія дзесяцігоддзі з французскай папуляцыяй адбылася не толькі стабілізацыя колькасці гняздуючых пар, але і паступовы рост іх колькасці. Стабільная прадуктыўнасць арлоў-шулякоў у Францыі не змяняецца прыкладна апошнія 25 гадоў і вельмі падобная да паказчыкаў іншых папуляцый віда, якія знаходзяцца ў добрым стане – а менавіта ў Арэгоне і Каталоніі ў Гішпаніі. Аднак на яе вельмі адмоўна можа ўздзейнічаць турбаванне гняздуючых пар чалавекам.

Арол-шуляк – доўгажывучы від птушак, вядомыя выпадкі, калі асобныя арлы дажывалі ў прыродзе да 30 гадоў. Але сярэдняя працягласць жыцця птушак, якія выляцелі з гнязда, складае троху менш 4 гадоў, а для птушак, якія дасягнулі 3-х гадовага ўзросту – 7,5 гадоў. Птушкі ж, якія пачалі размнажацца (звычайна ва ўзросце 4-5 гадоў), у сярэднім жывуць 11 гадоў.

Такім чынам, дынаміка колькасці віда ў асноўным залежыць ад выжывальнасці дарослых птушак і іх здольнасці з году ў год паспяхова гнездаваць. Павелічэнне выжывальнасці неполаваспелых птушак – адна з галоўных мэтаў французскіх арнітолагаў. Менавіта дзякуючы зменам гэтага паказчыка хутчэй за ўсё паступова атрымаецца павялічыць колькасць гняздуючых, дарослых птушак.

Асноўныя вызначаныя прычыны смяротнасці арлоў-шулякоў:

Параженне электрычным токам на лініях сярэдняй напругі

Арлы-шулякі, як і іншыя драпежныя птушкі, у адкрытым асяроддзі часта выкарыстоўваюць слупы ЛЭП як зручныя прысады для адпачынку і палявання. З-за сваіх памераў птушкі могуць пад час прызямлення ці ўзлёту замыкаць на сябе напругу і атрымаць смяротны ўдар электрычным токам. З 1990 па 2013 год у Францыі былі знойдзены 31 арол-шуляк, які загінуў па гэтай прычыне і гэта ажно 47% вядомых выпадкаў гібелі гэтага віда. Насамрэч доля загінулых з гэтай прычын арлоў можа быць значна большай, таму што атрымліваецца знайсці далёка не ўсіх загінулых на слупах ЛЭП птушак.

Сутыкненне з правадамі ЛЭП – яшчэ адна важная прычына смяротнасці віда, на якую прыходзіцца 9% вядомых выпадкаў гібелі арлоў. Таму разам смяротнасць на ЛЭП адпавядае ажно за 56% вядомых навукоўцам выпадкаў гібелі віда. Прадпрымаюцца адмысловыя дзеянні па змяншэнні гэтага фактару небяспекі ў супрацы з энергетычнымі кампаніямі і мясцовымі ўладамі рознага ўзроўню.

Непасрэднае пераследаванне чалавекам

На адстрэл прыходзіцца 7% усіх смяротных выпадкаў арлоў-шулякоў з 1990 году. На жаль, колькасць падобных выпадкаў з 1-2 штогод з 2008 году павялічваецца. Таксама вядомыя несмяротны выпадак атручвання і 2 выпадкі адлову арлоў, якія былі вернуты ў прыроду пасля рэабілітацыі. Дзякуючы асуджэнню рознымі паляўнічымі арганізацыямі браканьерскіх парушэнняў у адносінах да драпежных птушак, ёсць надзея на паступовыя пазітыўныя змены.

Прысутнасць турыстаў паблізу месцаў гнездавання ў гарах ці аблёту іх на верталётах ці самалётах у сезон размнажэння змяншае і так параўнальна невялікі поспех гнездавання віду.

Паводле www.aigledebonelli.org (верхні здымак, усе дыяграмы, мапы распаўсюджання і малюнкі) і www.birdguides.com падрыхтаваў Дзьмітры Вінчэўскі для сайта “Птушкі штодня”

На гэтую тэму:

Дэлавэрскую чайку, новы від для Беларусі і Украіны, ‘бачылі’ у нас толькі спадарожнікі

Новы для Беларусі від птушак, арлан-даўгахвост, адзначаны пад Мінскам!

Сіняхвостка – доўгачаканы новы від птушак, адзначаны для Беларусі

Трэці сёлета новы для Беларусі від птушак, таўстадзюбая пячураўка, адлоўлены на поўначы краіны

В Списке птиц Беларуси теперь 337 видов: протокол заседания БОФК от 11.03.2021 и обновленный список птиц БОФК

У Мінску адзначаны новы для Беларусі від птушак– палярная чайка!

Cенсацыя? мякка сказана! – у нядзелю ў Беларусь заляцеў новы від птушак – барадач!

Новый вид птиц для Беларуси «видели» только спутники?